اِسماعیلیان (اِسماعیلیّه) از فرقه‌های مذهب تَشَیُّع است. پیروان این فرقه معتقدند که پس از امام جعفرِ صادق(ع)، ششمین امام شیعیان، پسر بزرگ او، اسماعیل، امام هفتم و آخرین امام است. این فرقۀ مذهبی در قرن دوم هجری قمری پدید آمد و در قرنهای چهارم تا ششم هجری قمری در مصر و ایران بسیار نیرومند شد. آن‌گاه به‌صورت یک جنبش بزرگ سیاسی در برابر خلفای عباسی و دولت سلجوقی قد عَلَم کرد. امروزه اسماعیلیه فقط فرقۀ مذهبی به‌شمار می‌رود که پیروانش در بعضی از کشورهای آسیایی، به‌ویژه هند و ایران، و در بعضی از کشورهای شرقی افریقا زندگی می‌کنند و به چند شاخه تقسیم می‌شوند.

اسماعیل اول صفوی (930-892 ﻫ ق) بنیان‌گذار و نخستین پادشاه سلسلۀ صفویان بود که از سال 907 تا 930 ﻫ ق بر ایران فرمانروایی می‌کرد.

اِسماعیل سامانی بنیان‌گذار و نخستین پادشاه مستقل سلسلۀ سامانیان بود که از سال 279 تا 295 ھ ق بر بخشی از ایران فرمانروایی کرد.