عَیّاران گروهی سازمان‌یافته بودند با پیشینه‌ای کهن. جوانمردان و فَتیان نیز عنوانهایی است که کمابیش در همین معنی به‌کار می‌رود. واژۀ عیار به‌معنی چالاک، زبر و زرنگ و زیرک است. در متنهای تاریخی و ادبی و داستانهای عامیانه، از عیاران گاه به نامهای پهلوان، شبرو، سرهنگ، مِهتر و اِسفَهسالار نیز یاد شده است.
عایشه (فوت 58 ﻫ ق) از همسران پیامبر اسلام و دختر ابوبکر، خلیفۀ اول مسلمانان است. از او حدود 200 1 حدیث از پیامبر نقل شده است. عایشه همچون دیگر همسران پیامبراُم‌المؤمنین (مادر مؤمنان) لقب گرفت.
عَبّاسیان (656-132 ﻫ ق) نام دومین سلسله از فرمانروایان عرب است که پس از امویان به قدرت رسیدند. ابومسلم خراسانی، سردار ایرانی، نقش مهمی در پیروزی آنان بر امویان داشت. عباسیان بر بخش بزرگی از سرزمینهای اسلامی، خراسان بزرگ، شمال هندوستان و بخشی از اسپانیا حکم می‌راندند. نسبشان به عباس‌بن عبدالمطلب، عموی پیامبر(ص) می‌رسید، ازاین‌رو به عباسیان یا بنی‌عباس (فرزندان عباس) مشهور شدند. با حملۀ مغولها به بغداد و کشته شدن مستعصم‌بالله به‌دست هلاکوخان مغول حکمرانی آنان به پایان رسید.
علی موسیو (1257-1288 ﻫ ش) روشنفکر و مبارزِ آزادی‌خواه و از بنیان‌گذاران و رهبر حزب اجتماعیون عامیون در تبریز است. او و فرزندانش در راه ایران و آزادی‌خواهی جان دادند. زبان فرانسه را به‌خوبی صحبت می‌کرد و با تاریخ انقلاب فرانسه (1789م) آشنایی داشت. در صحبتهایش برای مبارزه با استبداد، معمولاً از رخدادهای انقلاب فرانسه مثال می‌آورد. به‌‌همین‌سبب به علی موسیو معروف شد و چون به کربلا نیز سفر کرده بود از او با نام کربلایی علی موسیو نیز یاد شده است.
عَلَویان طَبَرستان در سدۀ سوم هجری نخستین حکومت شیعۀ زیدی را در طبرستان پایه گذاشتند. طبرستان کمابیش برابر با مازندران کنونی بود و دامنۀ قلمرو علویان افزون بر طبرستان، دیلمان، گیلان، گرگان (گنبد کاووس کنونی) و گاه ری، قومس و زنجان را نیز دربرمی‌گرفت. بنیانگذار این خاندان، حسن بن زید بود (درگذشت 262 ﻫ ش/270 ﻫ ق) که با نام داعی‌الحق یا داعی کبیر شناخته می‌شود.
عَبّاس میرزا (1249-1203 ﻫ ق) پسر و ولیعهد فتحعلی‌شاه قاجار و فرمانده کل سپاه ایران در جنگهای ایران و روسیه است. او سپاه ایران را با اسلحه‌های نو مجهز کرد و دگرگونیهای بنیادی در ارتش ایران پدید آورد. در دورۀ او جوانانی از ایران برای تحصیل علوم و فنون جدید به اروپا اعزام شدند.