اُسطُرلاب ابزاری است که مُنَجِّمان قدیم برای اندازه‌گیریهای نجومی، مانند ارتفاع خورشید یا ستاره‌ها از سطح اُفُق، تعیین ساعت طلوع و غروب خورشید، تعیین زمان کسوف و خسوف و همچنین در علم تَنجیم به کار می‌بردند. (تنجیم یا احکام نجوم پیشگویی رویدادهای زندگی افراد است براساس این باور که حرکت اجرام آسمانی بر زندگی آنها اثر دارد.) دریانوردان نیز برای جهت‌یابی و تعیین موقعیت خود در دریا از این ابزار استفاده می‌کردند. اسطرلاب برای اندازه‌گیریهای دیگر، مانند تعیین ارتفاع ساختمانها و مِناره‌ها و اندازه‌گیری عرض رودخانه‌ها نیز به‌کار می‌رفت. اُسطُرلاب مُسَطَّح رایج‌ترین نوع این ابزار نجومی بود. بعدها اسطرلابهایی از نوع دیگر مانند اسطرلاب خَطّی و اسطرلاب کُرَوی نیز ساخته شد.

اختلاف مَنظَر تغییر جای ظاهری یک جسم است به‌سبب تغییر جای بیننده. با استفاده از اختلاف منظر، فاصلۀ میان بیننده و جسم را می‌توان تعیین کرد. به‌همین‌سبب، از آن بیشتر در نقشه‌برداری و اخترشناسی استفاده می‌کنند.

اَختَر فیزیک شاخه‌ای است از اخترشناسی که با استفاده از علم فیزیک به بررسی ویژگیها، ساختمان فیزیکی و شیمیایی و چگونگی پیدایش و تکامل منظومۀ شمسی، ستاره‌ها، کهکشانها و به‌طورکلی کیهان می‌پردازد.

اَخترشناسی علمی است که به مطالعۀ اجرام آسمانی، مانند ماه، خورشید، ستاره‌ها و سیاره‌ها، توده‌های گاز و غبار میان ستاره‌ها و کل کیهان می‌پردازد. زمین نیز به‌عنوان یک سیاره در این علم بررسی می‌شود. اخترشناس به مشاهدۀ مکان، روشنایی نسبی و چگونگی حرکت اجرام آسمانی می‌پردازد. همچنین می‌کوشد تا با بهره گرفتن از دانشهایی مانند فیزیک، شیمی و ریاضیات و با استفاده از ابزارهای گوناگون مانند ماهواره‌ و سفینۀ فضایی، تلسکوپ، طیف‌نما و کامپیوتر به پرسشهایی از این قبیل پاسخ دهد که هر‌یک از اجرام آسمانی در چه فاصله از زمین قرار دارد، نور آن از چیست، از چه موادی ساخته شده است، دمای آن چقدر است، چه وقت و چگونه پدید آمده است و با گذشت زمان چه تغییرهایی کرده است، و چه تأثیری بر اجرام آسمانی دیگر دارد و آیندۀ آن چگونه خواهد بود. اخترشناسی را علمِ نُجوم یا ستاره‌شناسی و اخترشناس را مُنَجِّم یا ستاره‌شناس نیز نامیده‌اند.

اَبومَعشَر بَلخی (حدود 272-171 ھ ق) منجم، فیلسوف و نویسندۀ کتابهایی دربارۀ علم احکام نجوم است. نامش جعفر و نام پدرش محمد بود.

اَبَرنواَختَر ستارۀ پُرجرم در حال انفجاری است که روشنایی آن طی انفجار به میلیونها برابر روشنایی قبلی آن می‌رسد. ابرنواختر در حداکثر روشنایی ممکن است کل یک کهکشان را روشن کند. بااین‌همه، بعضی از ابر‌نواخترها را به‌سبب دوری از زمین نمی‌توان با چشمِ تنها دید. براثر انفجار ابرنواختر بخش بزرگی از جِرم کلِ ستاره و شاید حدود نیمی از آن به‌صورت ابری از گاز و غبار برای همیشه از ستاره دور می‌‌شود و با گاز و غبار میان ستاره‌ها در هم می‌آمیزد. جرم این مواد ممکن است بیشتر از ده‌برابر جرم خورشید باشد.