اشعۀ کاتُدی

اشعۀ کاتُدی (پرتو کاتدی) تابش الکترونهایی است که از قطب منفی یک لامپ خلأ خارج می‌شوند. لامپ خلأ لولۀ شیشه‌ای یا فلزی است که درون آن از هوا و گازهای دیگر خالی شده است و دو صفحۀ فلزی دارد که یکی به قطب مثبت و دیگری به قطب منفی جریان الکتریسیتۀ مستقیم وصل است. صفحۀ مثبت را آنُد و صفحۀ منفی را کاتُد می‌نامند. به‌سبب اختلاف پتانسیل الکتریکی زیاد میان آند و کاتد، جریانی از الکترونها از کاتد خارج می‌شود که آن را پرتو کاتدی می‌نامند. پرتو کاتدی با سرعت زیاد و در خط راست عمود بر صفحۀ کاتد حرکت می‌کند. پرتو کاتدی و پرتو بتا شبیه یکدیگرند. اما پرتو بتا الکترونهایی هستند که درنتیجۀ واپاشیِ هستۀ اتم بعضی از عنصرهای رادیواکتیو به وجود می‌آیند.

اشعۀ فروسرخ

اشعۀ فروسرخ (پرتو فروسرخ) از تابشهای الکترومغناطیسی است. این پرتو طول موجهای بلندتر از طول موجهای نور معمولی دارد و بر سلولهای بینایی اثری که سبب دیده شدن اجسام می‌شود نمی‌گذارد. این پرتو را پرتو گرمایی و اشعۀ مادون قرمز نیز نامیده‌اند.

اشعۀ فرابنفش

اشعۀ فرابنفش (پرتو فرابنفش) از تابشهای الکترومغناطیسی است. طول موج این پرتو کوتاه‌تر از طول موج نور معمولی است. این اشعه بر سلولهای بینایی اثری که سبب دیده ‌شدن اجسام باشد نمی‌گذارد. پرتو فرابنفش بر فیلم عکاسی اثر می‌کند و بر اثر تابش بر بعضی مواد تغییرهای شیمیایی در آنها به وجود می‌آورد. این پرتو را پرتو ماورای بنفش نیز نامیده‌اند. پرتو فرابنفش، مانند تابشهای دیگر الکترومغناطیسی، با سرعت نور حرکت می‌کند.

اشعۀ بتا

اشعۀ بِتا (پرتو بتا) الکترونهایی هستند که هنگام واپاشی هستۀ اتمِ بعضی از عنصرهای رادیواکتیو از هسته تابش می‌شوند و با سرعت زیاد حرکت می‌کنند. هستۀ اتم رادیواکتیو، وقتی‌که اشعۀ بتا تابش می‌کند، مقداری از انرژی خود را از دست می‌دهد و ساختمان آن تغییر می‌یابد. یک نوترون به یک الکترون و یک پروتون تبدیل می‌شود. الکترون که همان ذرۀ بتا است از هسته خارج می‌شود و پروتون در هسته باقی می‌ماند. در نتیجه، عدد جِرمی هسته تغییر نمی‌کند، اما عدد اتمی هسته به مقدار یک واحد افزایش می‌یابد. مثلاً هستۀ کربن 14، که یکی از ایزوتوپهای کربن و عدد جرمی آن 14 و عدد اتمی آن 6 است، پس از تابش یک ذرۀ بتا، به هستۀ نیتروژن 14 تبدیل می‌شود که عدد جرمی آن 14 و عدد اتمی آن 7 است.

اشعۀ آلفا

اشعۀ آلفا (پرتو آلفا) ذرّاتی هستند که بار الکتریکی مثبت دارند و هنگام واپاشی هستۀ اتم بعضی از عنصرهای رادیواکتیو، از هسته تابش می‌شوند. ذرۀ آلفا شبیه هستۀ هلیم است. هر ذرۀ آلفا از 2 پروتون و 2 نوترون تشکیل شده است که محکم به‌هم پیوسته‌اند و به‌آسانی نمی‌توان آنها را از هم جدا کرد. هستۀ رادیواکتیو وقتی که ذرۀ آلفا تابش می‌کند، مقداری از انرژی خود را از دست می‌دهد و ساختمان آن تغییر می‌یابد. دو پروتون و دو نوترون از هستۀ آن کاسته می‌شود. در نتیجه، عدد جِرمی هسته 4 واحد و عددِ اتمی آن 2 واحد کمتر می‌شود. مثلاً هستۀ اورانیمِ 238، که یکی از ایزوتوپهای اورانیم است و 92 پروتون و 146 نوترون دارد، پس از تابش ذرۀ آلفا، به هستۀ توریمِ 234 تبدیل می‌شود که 90 پروتون و 144 نوترون دارد.